Kasteel Cranendonck is een belangrijk gebouw uit geschiedenis van de gemeente. Rond 1250 werd het ‘kasteeltje’ gebouwd en vernoemd naar de kraanvogel, die vaak in die regio neerstreek, en de donk (heuvel) waarop het lag.
Engelbert van Horne wordt gezien als degene die besloot om een kasteel tussen Maarheeze en Soerendonk te bouwen. Hij erfde het gebied waarop het kasteel gebouwd werd. Maar dit was niet het kasteel wat we nu ook kennen. Het eerste kasteel dat gebouwd werd, vond plaats een paar honderd meter achter het huidige Kasteel Cranendonck.
De zoon van Engelbert van Horne, Willem I van Cranendonck, was de eerste die zich heer van ‘Cranendunc’ noemde. De familie Van Cranendoncks waren ook heer van Eindhoven en omstreken. In de veertiende eeuw stierf de mannelijke tak van de familie uit. Hierop volgden als bezitters van de heerlijkheid de geslachten Van Sevenborn, Van Milberg, Van Schoonvorst, Van Horne en Van Egmond.
Tekst gaat verder onder foto
Oranjes
In de loop der eeuwen komen de heerlijke rechten en het kasteel met het omliggende grondgebied door vererving of verkoop in het bezit van verschillende adellijke geslachten. Doordat Anna van Egmond met Willem van Oranje trouwde, in Anna van Egmond, 1551, kwam Cranendonck bij de Oranjes terecht. Nog steeds behoort Baron van Cranendonk tot een van de vele titels van koning Willem-Alexander.
Toch verbleef er zelden iemand van de eigenaren in het kasteel. De belangen en bezittingen van de Van Hornes, Van Egmonds en Oranjes zaten ergens anders. Als plaatsvervanger van de heer werd voor Eindhoven en Cranendonk een zogenaamde drossaard aangesteld. Hij verbleef wel op het kasteel, totdat dit in 1673 door de Fransen werd verwoest.
Huidige kasteel
Van de ruïne van de verwoesting is nog steeds wat te zien. Echter niet veel want het verviel steeds meer. Het landgoed bleef wel in bezit van de Oranjes totdat in 1798 het feodale systeem werd afgeschaft. In 1814, toen het Koninkrijk der Nederlanden tot stand kwam, werd het koninklijk bezit. Later, in 1820, werd het aan particulieren verkocht.
In 1899 werd de boerderij die bij het kasteel hoorde afgebroken. Daarvoor in de plaats kwam een villa. Dit was de grondslag voor het huidige kasteelachtige gebouwtje, dat begin 20e eeuw van een torentje werd voorzien.
In 1938 kocht de toenmalige gemeente Maarheeze het landgoed en het kasteeltje werd tot gemeentehuis verbouwd. Dit bleef zo tot 1997, toen de gemeente Maarheeze opging in de fusiegemeente Cranendonck. Sindsdien is het kasteeltje als trouwlocatie in gebruik. Het kasteeltje is vergezeld van een aantal gebouwen die daarbij behoren. Tussen 2013 en 2014 heeft het wederom als gemeentehuis gediend, nu van de gemeente Cranendonck omdat de locatie in Budel grondig werd gerenoveerd.
In 1996 werd archeologisch onderzoek uitgevoerd op de plaats waar het feodaal kasteel heeft gelegen. Hierbij werden de contouren van het kasteel opgemeten en in 2008 werden deze contouren weer in het veld aangebracht.
De omgeving van Kasteel Cranendonck wordt beschermd en opgenomen in een landschapspark van 400 hectare met kleinschalige natuur- en cultuurontwikkeling. Vanuit Kasteel Cranendonck vertrekken wandelroutes, fietsroutes en mountainbikeroutes.